Sinerissap agguataarnera
Januaarip aallaqqaataani 2009 nunap kommuneqarfii 18-iusut sisamanut kommunerujussuarnut agguataarneqarput. Kommuniusimasunut tunngatillugu naatsorsuuserinerni suli pisariaqartinneqarmat taaguut ”nunap immikkoortui” atorneqarallarpoq. Innuttaasut pillugit naatsorsuutit peqqissaartumik allaaserineqalerput, soorlu sumiiffiit najugaqarfigineqartut. Siornaguttaaq ataatsimoortunngorlugit: ”kommuneqarfiit avataanni” danskit amerikkarmiullu 1951-imi isumaqatigiinnikkut aalajangersagaat malillugu illersornissakkut sakkutooqarfinni sakkutuujunngitsutut inissisimasut, taamatullu silasiorfinniittut. 2001-mi Kangerlussuaq Sisimiut Kommuniannut ilanngunneqarpoq.
Kommunerujussuarnut inissiineq ukiut marluk qaangiuttut pigaluartoq suli Innuttaasut pillugit naatsorsuutit tunngasunik arlalinnik unammillernartoqarpoq – minnerunngitsumik tunummut isigaluni.
Innuttaasut pillugit naatsorsuutini tabelit takutippaat sinerissap agguataarnera atuuttoq – taamatullu tunummut naatsorsuilluni. Assersuutitut Kangerlussuaq pillugu naatsorsuutit Qeqqata Kommunianut akuutinneqartut, 1977-imiit Sisimiut immikkoortortaatut tassanngalu siumut. 1. august 2010-miit suli nalornissutaapput Nunaqarfiit, Savaateqarfiit, unittarfiit (station) taamatullu allat sumiiffittut isigineqartariaqartut killilersorneri. Taamaattumik Innuttaasut pillugit naatsorsuutip pineqartut Nunaqarfittut ilaatigullu sumi najugaqarneq erseqqissumik aalajangerneqarsinnaanngikkaangat, naatsorsuutinut ilannguttarlugit. Pineqartumi taaguut ”sumiiffiit allat” atorlugu ingerlanneqartarlutik.
Asiap sumiiffiit pillugit nalunaarsuuteqarfia ingerlaavartumik aaqqissortarpai, kisianni paasissutissat Inuit Nalunaarsorsimaffiisa sulinerminni atugassaraat Innuttaasut pillugit nalunaarsuuteqarfimmit atorneqalersinnagit.
Ilagisariittut attaveqarneq
Ilagisariittut Kalaallit Nunaannut attaveqarneq nassuiagaavoq, angajoqqaajusoq imaluunniit angajoqqaajusut Kalaallit Nunaanni inunngorsimasuusut.
Ilanngaatitaqanngitsumik kinguaassiorneq (BRR)
Kisitsisip ilanngaatitaqanngitsumik kinguaassiorneq (BRR) takutippaa niviarsiaqqat ajornatik inuusut, arnat 1.000-iugaangata, kinguaassiorsinnaassuseqarfiup nalaani, tassalu 15-49-nik utoqqaassusillit, taakku arnat ernigunik piffimmi pineqartumi nalunngisat naatsorsugaanerisa nalaanni, arnat 50-inik utoqqaassuseqalinnginnerminni toqusimanngikkunik.
Angajoqqaat
Inuit nalunaarsorsimaffiini innuttaasut inatsisit malillugit kikkut angajoqqaarineraat paasissutissartaqarput. Inoorlaanut tunngasumik paasissutissat amigartarput, tassa ataataasup katissimanngitsup ataataanini akuereqqaartussaasarmagu. Aammalu 1960 sioqqullugu inuusut paasissutissartaat amigartarlutik. Erninerilli pillugit allaaserisami angajoqqaaviit paasissutissartaat atorneqarput.
Sumi inunngorsimaneq
Naatsorsukkani amerlanerpaani innuttaasut sumi inunngorsimanerinut immikkoortiterneqartarput. Immikkoortut marluusarput: Kalaallit Nunaanni inunngortoq, Kalaallit Nunaata avataani inunngortoq. Inoqarpoq ikittuinnaagaluartunik sumi inunngorsimaneri paasissutissartaqanngitsunik. Naatsorsueqqissaarnerni tamakku Kalaallit Nunaata avataani inunngortutut naatsorsuunneqartarput.
Erniusartut nalinginnaasumik amerlassusii
Ajornatik erniusartut arnat 15-49-nik utoqqaassusillit naatsorsuutigalugit.
Agguaqatigiissillugu inuit inuusarnerannik kisitsit
Agguaqatigiissillugu inuit inuusarnerannik kisitsit takorluugaavoq ”piffissamut inuuffigisamut” taaguutitut. Agguaqatigiissillugu inuit inuusarnerannik kisitsit naatsorsorneqartarpoq naatsorsuinerit tulleriit marluk agguaqatigiissinnerisigut.
Agguaqatigiissillugu inuuffik
Anguniakkami taaneqartarpoq piffissaq inuuffiup sinnera tassa taaneqartarmat agguaqatigiissillugu inuup inuuffigisassaasa sinneri, tassa ukiuni inuuffiusuni toqusarneri piffissamut naatsorsuinerup pineranut naapertuuppat. Agguaqatigiissillugu piffissaq inuuffiusoq isumaqartinneqarajuppoq agguaqatigiissillugu 0-inik utoqqaassusilik.
Inoorlaallutik toqusartunut tunngasoq
Ajornatik inunngortut 1000-iugaangata inunngornermit sapaatit akunnerini siullerni sisamani toqusut amerlassusii.
Ilanngaatitaqanngitsumik kinguaassiorneq (NRR)
Kinguaariinni arnat 1000-iugaangata, taakkunannga arnat ilimagisatut inunngortut erniorsinnaassuseqartut, ernisut toqusullu piffissami misilittakkat malillugit naatsorsuinernut naapertuuttumik.
Toqungallutik inuusartunut tunngasoq
Inunngortut 1.000-iugaangata toqungallutik inuusut amerlassusaat taamatullu inuuffimmiit sapaatip akunnerata siulliup ingerlanerani toqusartut.
Tamakkiisumik erniorneq (TFR)
Tassani siunertaavoq assersuutitut kinguaariinni arnat 1000-it erniorsinnaassuseqarnerup nalaani (15-49-nik utoqqaassusillit) qassinik meerartaarsinnaanerat, arnat 50-inik ukioqalinnginnerminni toqusimannginnissaat tunngavigalugu, aammalu arnat ernisimassappata piffissami misilittakkat malillugit naatsorsuinernut naapertuuttumik.
Naalungiarsuit toqusarnerannut tunngasoq
Ajornatik inunngortut 1000-iugaangata ukiumi inuuffimmi siullermi toqusut amerlassusii.
Agguaanerit assigiissaakkat
Innuttaasut akornanni utoqqaassutsit assigiinngitsut agguarneri assersuussassat, eqquinngitsunik naammassineqarsinnaasarmata, eqquinngitsunik naammassiisarnerit misiligutitut nungutinnissaat, tamanna innuttaasut utoqqaassusaannut assigiimmik agguaaneq atorlugu nunguteriarneqassalluni. Ukiup qaammatisiutai pillugit allanngorarnerit nalaatsornikkut pisut sunniinerat millisinniarlugu naatsorsuinerit ukiunut 5-inut ataatsimut naatsorsuinerit ingerlanneqarput.
Erniusartut tulleriiaartumik amerlassusii
Ajornatik inunngortut innuttaasut 1000-iugaangata.
Toqusut tulleriiaartumik agguarneri
Toqusut amerlassusii innuttaasut 1000-iugaangata.